สงฺเขปโตติ สรูเปน อนุทฺทิฏฺฐตฺตา ‘‘ตตฺถ กตโม ฉนฺโท’’ติอาทิ น สกฺกา วตฺตุนฺติ ‘‘โย ฉนฺโท ฉนฺทิกตา’’ติอาทินิทฺเทสํ สงฺขิปิตฺวา ‘‘เย วา ปนา’’ติ นิทฺเทโส กโตติ อตฺโถฯ

นิทฺเทสวารกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

โกฏฺฐาสวารวณฺณนา

[58-120] นิทฺเทสวาเร ปุจฺฉาทีนํ ปจฺเจกํ อเนกตฺเตปิ ปุจฺฉาทิภาเวน เอกตฺตํ อุปเนตฺวา จตุปริจฺเฉทตา วุตฺตาฯ จตฺตาโร ทฺเวติ เอวมาทิกํ สงฺขิปิตฺวา สห วา คหณํ สงฺคโหฯ ฐเปตฺวา เยวาปนเกติ สงฺคเหตพฺเพ สนฺธาย วุตฺตํฯ เต หิ วิสุํ วิสุํ อุทฺทิฏฺฐตฺตา นิทฺทิฏฺฐตฺตา จ วิปฺปกิณฺณาติ สงฺคเหตพฺพา โหนฺติ, น เยวาปนกา สงฺคหคมเนเนว ตถา อวิปฺปกิณฺณตฺตาฯ ยสฺมา ปน สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนา โหนฺติ, ตสฺมา ตํนิทฺเทเส อขนฺธภาวนิวารณตฺถํ เยวาปนาตฺเวว วุตฺตาติ น เยวาปนกา ฐเปตพฺพาติฯ ปจฺจยสงฺขาเตนาติ อาหารปจฺจยสงฺขาเตนาติ วุตฺตํ โหติฯ อถ วา ‘‘เหตุ ปจฺจโย’’ติ เอเตสุ ทฺวีสุ ชนโก เหตุ อุปตฺถมฺภโก ปจฺจโยติ เอวํ วิเสสวนฺเตสุ ปจฺจยสงฺขาเตนฯ ยถา หิ กพฬีการาหาโร โอชฏฺฐมกรูปาหรเณน รูปกายํ อุปตฺถมฺเภติ, เอวมิเมปิ เวทนาทิอาหรเณน นามกายนฺติฯ ตถา จ โหนฺตีติ สาธารเณ สหชาตาทิปจฺจเย สนฺธายาหฯ อญฺญถา จาติ อญฺเญน จ เอเกนากาเรน ปจฺจยา โหนฺติเยวาติ อาหาราติ วุจฺจนฺตีติ อตฺโถฯ ตสฺมา อาหรณกิจฺจรหิตานํ เหตุอธิปติอาทีนํ นตฺถิ อาหารภาวปฺปสงฺโคฯ ติสฺโส จ เวทนา อาหรตีติอาทิ ยถาสมฺภววเสน วุตฺตํ, น อิมสฺมิํเยว จิตฺเต ผสฺสาทิวเสนฯ ตโย จ ภเวติ กามาทิภวภูตํ วิญฺญาณํ วิเสเสน, อวิเสเสน จ ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธฯ

อารมฺมณํ อุปคนฺตฺวา นิชฺฌายนํ จินฺตนํ อุปนิชฺฌายนํฯ เหตฺวฏฺเฐนาติ อุปายตฺเถน, น มูลตฺเถนฯ ปุพฺพภาเค คโต ปฏิปนฺโน นานากฺขณิโก อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค โลกุตฺตรกฺขเณว สห ปวตฺโต ยถาคตมคฺโคติ วุตฺโตฯ